پارادوکس بوسعید، راهحلّ بوعلی
کلمات کلیدی:
ابوسعید ابوالخیر, ابنسینا, پارادوکس, قیاس, دور, مصادرهچکیده
میان شیخ ابوسعید ابوالخیر (357-440 ﻫ. ق.)، عارف نامدار، و شیخ ابوعلی ابنسینا (359-416 ﻫ. ق.) منطقدان و فیلسوف پرآوازه، نامهنگاری معروفی رخ داده است که در آن بوسعید دربارۀ معرفتبخشی قیاسْ دشوارۀ دور را درمیافکند، و بوعلی پاسخی فروتنانه به آن میدهد. دربارۀ این نامهنگاری تا کنون دو پژوهش انجام یافتهاند که بیشتر صبغۀ تاریخی دارند و وضوح منطقیِ رضایتبخشی به بحث نمیدهند. جستار پیشِ رو، افزون بر تلاش برای زدودن این کاستی، چهار نکتۀ تازه را به ادبیات بحث میافزاید: (1) بوعلی در پاسخ به نامۀ بوسعید، بر خلاف برخی ظواهر متن، دو تقریر از یک راهحلّ را پیش مینهد، نه دو راهحلّ جداگانه را. (2) راهحلّ بوعلی را میتوان مبتنی بر پیشدیدی از تمایز میان قضایای حقیقی و خارجی دانست. (3) مدّعای ابراهیم نوئی ـ که میگوید چنین راهحلّی را جز غروی نائینی هیچ منطقدانی مطرح نکرده ـ دیگر پذیرفتنی نخواهد بود. (4) برخی از پسزمینههای تاریخیِ طرح دوگانۀ حقیقی/خارجی از سوی فخرالدین رازی، و احتساب آن در قیاسها از سوی شمسالدین سمرقندی، آشکار خواهد شد.