جاویدان خرد

پیشینه حمل اولی ذاتی: تحلیل ابن سینا از معنای حمل

محمود زراعت پیشه *

حمل یکی از موضوعات مهم در منطق اسلامی است و حمل اولی ذاتی نوع جدیدی از حمل است که عمدتا در متون فلاسفه دوره متاخر اسلامی یافت می شود. پیشینه تاریخی شکل گیری این حمل یکی از موضوعات بحث برانگیز در میان شارحان صدراست. اما به نظر می آید آن را باید در مباحث ابن سینا درباره معنای حمل جستجو کرد. برای نشان دادن این مطلب تمرکز من در این مقاله بر دو قطعه از سخنان ابن سیناست که او در آن ها از معنای حمل سخن می گوید؛ یکی در اشارات و تنبیهات و دیگری در منطق المشرقیین. در اشارات چنین می خوانیم که در گزاره ای چون «الف ب است» منظور این است که «آن چیزی که الف است، همان نیز ب ست» و نه اینکه «حقیقت الف حقیقت ب باشد». احتمالاً به این دلیل که کلمه «حقیقت» در اینجا اندکی دارای ابهام است، متفکران پس از ابن سینا ترجیح داده اند تا در تفسیر این عبارت از عبارت دیگری از او استفاده کنند که او در آنجا می گوید منظور این نیست که «معنای الف همان معنای ب است». بحث تاریخی طولانی ای در این زمینه وجود دارد که ابن سینا دقیقاً می خواهد کدام معنا را از معانی حمل خارج نماید. با این حال، کاملا برخلاف چیزی که ابن سینا در اینجا در سر دارد، متفکران مسلمان اواخر دوره اسلامی از چیزی به نام حمل اولی ذاتی سخن می گویند که منظور از آن در گزاره هایی چون «الف ب است» این است که «معنای الف همان معنای ب است». مشخص است که در اینجا حلقه هایی از بحث مفقود است؛ حلقه هایی که من می خواهم بخشی از آن ها را در این مقاله و با پیش کشیدن برخی مباحث تاریخی حول و حوش این مسئله نشان دهم. رویکرد من به طور کلی رویکرد تحلیل متنی است که شامل توصیف، تبیین و فهم سخنانی می شود که در تفسیر سخنان ابن سینا در این دو موضع آمده است.

غزالی و آغاز نفوذ روش تفکّر فلسفی در کلام اسلامی

رحمان احترامی *

امام محمد غزالی (م505) مشهورترین مخالف فلسفه در میان متکلمین دنیای اسلام است. وی علیرغم ادعای نقد گفتار فلاسفه در حوزه الهیات، منطق و روش استدلال قیاسِ برهانی را میپذیرد و آن را جایگزین روش استدلال قیاسی (ردّ الغائب الی الشاهد) متکلمین پیش از خود میکند. در این مقاله با روش توضیحی-تحلیلی نشان خواهیم داد که غزالی با پذیرش امکان حصول یقین عقلیِ خود اتّکا (قیاس برهانی)، بسترساز ورود محتوای فلسفه سینوی به کلام اسلامی و شروع تخلیط فلسفه با کلام در دنیای اسلام شد. او درعین‌حال با عدم التزام به لوازم این پذیرش تاریخی در بررسی مباحث الهیات عقلی، در بررسی تفکرات فیلسوفان همانند اسلاف خودش عمل کرد و دچار تهافت در نوع مواجهه با تفکر فلسفی یونان شد؛ قبول روش تفکّر و ردّ محتوی به دلیل مخالفت با اصول ایمانی و ظواهر ادلّه نقلی.

تحقیق و تصحیح رسالۀ «التوحیدیّة» ملّا شمسا گیلانی

علی خانی *

, سید محمد علی دیباجی

برهان تمانع یکی از براهین مهمّ کلامی در اثبات یگانگی خدا و نفی تعدّد اله است. درباره این برهان و چگونگی دریافت آن از آیه شریفه ﴿لو کان فیهما آلهة إلّا الله لفسدتا﴾ نگرش یکسانی وجود ندارد. متکلّمان و فلاسفه در تبیین تلازمِ میان «تعدّد آلهه» و «فساد» در این آیه و نیز در دلالت این برهان بر توحید ذاتی یا ربوبی، دیدگاه‌های متفاوتی دارند. ملّا شمسا گیلانی در رساله «التوحیدیّة»، برهان مستفاد از آیه یاد شده را ناظر به توحید ذاتی واجب تعالی می‌داند و معتقد است تعدّد و تکثّر واجب الوجود بالذات مستلزم «فساد» به معنای «عدم تحقّق ممکنات» است. تصحیح حاضر برای نخستین بار، بر مبنای هشت نسخه خطّی موجود در کتابخانه‌های ایران صورت پذیرفته است. بدین منظور نسخه کتابخانه مجلس (شماره 1823) که کهن‌ترین نسخه به شمار می‌آید اساس نسبی تصحیح بوده و شیوه تصحیح بینابین برگزیده‌ شده است.

چگونگی تکوین هنر و صناعت نزد عبرانیان

ایرج داداشی

, سمیه جلالیان *

در جوامع سنتی میان هنرور و پیشه‌ور تفاوتی وجود نداشته است و این تفاوت امری امروزی است. فعالیت‌های بشر در جامعه سنتی امری منبعث از اصول تلقی می‌شده است. به همین دلیل فعالیت‌های بشری به امری استحاله یافته مبدل می‌شدند و خصلتی مقدس به خود می‌گرفتند. جامعه یهود تا قبل از دوره مدرن از جوامع سنتی تلقی می‌شده. مانند دیگر جوامع سنتی، محور زندگی آنان آموزه‌های وحیانی(تورات و تلمود) بوده است. از جمله آنها مفهوم صنعت و پیشه است. مسئله پژوهش حاضر بررسی چگونگی تکوین هنر و صناعت در سنت یهود است. سوالات پژوهش: صناعات در جامعه عبرانی چگونه تکوین یافته‌اند؟ صناعات چه اهمیتی در دین یهود دارند؟ پیشه‌ها چه آداب معنوی دارند؟ پژوهش پیش‌رو با رجوع به منابع مرتبط و به ویژه متون سنتی و نیز مقدس یهود به گردآوری و تدوین و دسته بندی مطالب می‌پردازد، سپس با تحلیل و تفسیر و تشریح یافته‌های گردآوری شده به استنباط و استنتاج می‌پردازد. هدف پژوهش حاضر بررسی چگونگی تکوین هنر و صناعت نزد عبرانیان است. نتایج نشان می‌دهد که پیشه‌ها در دین یهود خاستگاه الهی و وحیانی دارند. داشتن کار و پیشه بسیار مورد تاکید است. پیشه ها دارای آدابی هستند که فرد باید آنرا رعایت کند.

معانی تمثیلی «یی» در یی‌جینگ

اسماعیل رادپور *

کتاب مشهور یی‌جینگ، مهمترین متن حکمی چین باستان، قرن‌هاست که مورد مطالعۀ جدّی حکمای سنّتی چین در گذشته و پژوهشگران چینی و غربی در دورۀ جدید بوده است. در مطالعات لغت‌شناسی، مباحث بسیاری پیرامون لفظ یی 易 شکل گرفته است. امّا با آنکه یی‌جینگ (دفترِ مقدّسِ یی) جلوه‌گاهِ متافیزیکِ تمثیلی در نزد چینیان باستان به شمار می‌رود، پژوهشگران به بررسی معانی این لفظ از نظرگاه تمثیلی یا نپرداخته‌اند یا اشاره‌وار و سهل‌گیرانه از کنار آن گذشته‌اند. دریافتن معانیِ لفظ یی مفتاحی است که گنج‌خانۀ یی‌جینگ بدون آن گشودنی نخواهد بود. این نوشتار ابعاد مختلفِ نویسۀ یی را بررسی می‌کند و از نظرگاهی تمثیلی مبتنی بر روشِ سنّتیِ لفظ-تمثیل-معنی (یِن شیانگ یی) به کشفِ معانی تمثیلیِ نخستین این نویسۀ چینی می‌پردازد و دربارۀ نسبت معانی مشتق با جهات تمثیلی آن بحث می‌کند.

ارسطو، کانت و وحدت مسأله متافیزیک

مصطفی زالی *

این مقاله می‌کوشد توأمان به دو پرسش مهم نسبت به متافیزیک پاسخ گوید: الف) آیا متافیزیک دانشی ناظر به اصول کلی موجودات است یا از موجودی خاص به نحو انضمامی نیز پرسش می‌کند؟ ب) آیا متافیزیک در معنای کانتی آن نوعی گسست از متافیزیک ارسطویی است ؟ برای پاسخ به این دو پرسش نخست با استناد به متون ارسطو نشان داده می‌شود که مسئلۀ متافیزیک اولاً با جستار از اصول کلی موجودات آغاز می‌شود ولی، در ادامۀ این جستار، به پرسش از موجودی خاص یعنی امر نامشروط (اندیشۀ خوداندیش) گره می‌خورد. بنابراین، دانشِ ناظر به اصول کلی موجودات همان دانش به موجودات برین است. پس از تبیین سرشت متافیزیک ارسطویی، با بررسی متون کانت روشن خواهد شد که، برخلاف باور مشهور، نزد کانت نیز همواره تبیین موجودات به پرسش از امر نامشروط گره می‌خورد. بنابراین، متافیزیک نزد ارسطو و کانت همواره در پیوند با امر نامشروط است.

تفسیر اسکندر افرودیسی از دیدگاه ارسطو دربارۀ عنایت الهی

سینا سالاری خرم

, محمد سعیدی مهر *

, احمد عسگری

اسکندر افرودیسی ارسطو را قائل به عنایت الهی نسبت به امور تحت‌القمر می‌داند. این مخالف با فهم سنّت پیش از او در فهم ارسطو است که عنایت الهی را تنها محدود به اجسام سماوی می‌دانستند و آن را نسبت به تحت‌القمر بالعرض. اسکندر در فی العنایة درصدد است به گونه‌ای ارسطو را تفسیر کند که نسبت ضروری امور الهی با وجود امور مادّی تحت‌القمر نقض نشود؛ و درعین‌حال این نسبت در چارچوبی غایت‌شناختی نافی شرافت امور الهی نیز نگردد. در این جستار ضمن اشاره به ریشه‌های تفسیر اسکندر در درباب کون و فساد و درباب آسمان ارسطو، نشان خواهیم داد که فهم اسکندر از عنایت مبتنی است بر نظریّه‌ای خاص درباب علّیت که دست‌آخر اسکندر را برای رهایی از بالعرض نشدن عنایت در تحت‌القمر با مشکل مواجه می‌کند.

داستان‌پردازی و مدل‌سازی: هستی‌شناسی داستان‌انگارانه و مسئلۀ بازنمایی در مدل‌های علمی

حسین شیخ رضایی *

دانشمندان جهان را به کمک ابزارهایی گوناگون بازنمایی می‌کنند و یکی از مهم‌ترین ابزارهای آنان مدل‌های علمی است. در بسیاری مواقع، پدیده‌های پیچیده در جهان واقعی با ساخت مدل‌هایی ساده و ایدئال‌شده بازنمایی می‌شوند. مدل‌ها سؤالات مهمی در فلسفة علم مطرح می‌کنند، اما از میان آنها دو سؤال اساسی‌تر از بقیه است. نخست اینکه مدل‌ها اصولاً چیستند، و دوم اینکه مدل‌ها چگونه جهان را بازنمایی می‌کنند. ما در این نوشته عمدتاً به پرسش نخست، هستی‌شناسی و چیستی مدل‌ها، در چهارچوب داستان‌انگاری مدل‌های علمی می‌پردازیم، اما نشان می‌دهیم این دو پرسش درهم‌تنیده‌اند و پاسخی که به پرسش هستی‌شناختی می‌دهیم، پاسخ‌های ما به پرسش بازنمایی را محدود و مقید می‌کند. در مدل‌سازی نظری، دانشمندان معمولاً فرض‌هایی مطرح می‌کنند که در جهان فیزیکی برقرار نیست. از سوی دیگر، دانشمندان چنین «وانمود» می‌کنند که «گویی» چیزهایی در جهان وجود دارند که آنچه مدل توصیف می‌کند دربارة آنها صادق است. یکی از راه‌حل‌های جذابی که در سال‌های اخیر در خصوص هستی‌شناسی مدل‌های نظری مطرح شده رویکردی موسوم به «داستان‌انگاری» است که در آن برای پاسخ به سؤال هستی‌شناختی به مفهوم «بازی وانمودی» و «باورآوری» توسل می‌شود. ادعا شده است مدل‌های علمی از سنخ داستان‌هایی هستند که از آنها در بازی‌های تخیلی استفاده می‌شود.

درباره‌ی مجله

کسب رتبه الف در سال 1401 از کمیسیون نشریات وزارت علوم را به همه همکاران بزرگوار؛ مدیر مسئول، سردبیر، اعضای هیأت تحریریه، داوران، نیز مؤلفان مقالات تبریک می‌گوییم. الحمدلله والمنه.

کشور محل چاپ : ایران
ناشر: انتشارات مؤسسه پژوهشی حکمت وفلسفه ایران (IRIP)

با همکاری انجمن حکمت و فلسفه ایران (IPS)

فرمت: چاپی و الکترونیکی
شاپای چاپی: 2251-8932
شاپای الکترونیکی: 6140-2676
قابل دسترسی از:
پایگاه استنادی علوم جهان اسلام

پایگاه اطلاعات نشریات کشور(مگ ایران)

پایگاه تخصصی مجلات نور

پایگاه اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی
وضعیت چاپ: چاپی و الکترونیکی
نوبت‌های چاپ: دوفصلنامه

دسترسی رایگان و آزاد به مقالات : بله (با ذکر منبع)
زبان مجله: فارسی (چکیده انگلیسی)
حوزه تخصصی: حکمت- فلسفه
نوع مجله: علمی
رتبه: الف- در ارزیابی کمیسیون نشریات وزارت علوم، سال 1400 Q2:ISC
دسترسی رایگان و آزاد به مقالات: بله (با ذکر منبع)
نمایه شده: بله
هزینه بررسی و پذیرش مقاله: در حال حاضر سه میلیون ریال تا مرحله پذیرش قطعی و چهارمیلیون ریال هزینه انتشار (جمعاً 7000000 ریال) می‌باشد.
(قابل پرداخت از طریق سامانه ارسال مقالات و به صورت الکترونیکی)
نوع داوری: داوری بسته (Double blind peer review) و حداقل 2 داور
زمان داوری: حداقل 5 هفته
اجازه‌نامه مشترکات خلاقانه: ارجاع + بدون اشتقاق
-Creative Commons license‎BY-NC