تصحیح رسالۀ «توجیه کلام الشیخ الرئیس فی إثبات الواحد لا یصدر عنه إلّا الواحد» از میرزا ابراهیم همدانی به همراه مقدمۀ تحلیلی
کلمات کلیدی:
قاعدۀ واحد, قاعدۀ سنخیت, ابن‌سینا, فخر رازی, جلال‌الدین دوانی, میرزا ابراهیم همدانیچکیده
قاعدۀ «الواحد» یکی از قواعد جنجالی در فلسفه و کلام اسلامی است. فیلسوفان برای تبیین آفرینش از این قاعده استفاده کرده و سعی در برهانی کردن آن داشته‌اند. یکی از برهان‌هایی که برای قاعدۀ الواحد اقامه شده برهان ابن‌سیناست. فخر رازی به این برهان اشکال گرفته است، ولی دوانی از برهان ابن‌سینا دفاع کرده است. یکی از فیلسوفان کمترشناخته‌شده به نام میرزا ابراهیم حسینی همدانی نیز در رساله‌ای کوتاه به اشکال فخر جواب داده است. به نظر او، اگر علتی دو معلول داشته باشد، آنگاه هر کدام از این معلول‌ها نسبت به آن علت خصوصیتی دارند که دیگری ندارد. فی‌المثل «آ» خصوصیتی با علت دارد که «ب» آن خصوصیت را ندارد و بالعکس. باتوجه به اینکه اگر واحد حقیقی مصدری برای آ و برای غیر آ باشد، آنگاه لازم می‌آید بر واحد حقیقی خصوصیتی که با «آ» دارد غیر از خصوصیتی باشد که با «ب» دارد و اگر این واحد، واحد حقیقی باشد، آنگاه لازم می‌آید که از حیثیت واحد هم مصدر برای غیر«آ» باشد و هم مصدر برای غیر«آ» نباشد و این تناقض است. در نوشتۀ حاضر رسالۀ همدانی را تصحیح انتقادی کرده و برهان ابن‌سینا و اشکالات و دفاع‌های مربوط به آن را تحلیل کرده‌ایم.
