تبیین حرکت‌شناسی ابن‌سینا در سنّت تفسیری حلّ مشکلات الإشاراتِ طوسی
کلمات کلیدی:
حرکت‌شناسی, نظریۀ میل, ابن‌سینا, الإشارات والتنبیهات, حلّ مشکلات الإشاراتچکیده
کتاب الإشارات والتنبیهات از نگارش‌های موجز و ژرف مربوط به اواخر دوران زندگی ابن‌سیناست. بعد از نشر الإنارات فی شرح الإشاراتِ فخرالدین رازی در قرن ششم هجری، کتاب الإشارات والتنبیهات کانون توجه اندیشمندان بعدی قرار گرفت و در پرتو آن ادبیات گوناگون و گسترده‌ای از حاشیه و تعلیقه گرفته تا شرح و تلخیص پدید آمد. یکی از این نگارش‌ها، حلّ مشکلات الإشارت نصیر‌الدین طوسی است. بر پایۀ سنجش نسخه‌های موجود از این دو اثر به نظر می‌رسد در سنّت آموزش فلسفه در ایران، متن إشارات همواره بر پایۀ تفسیر طوسی مبنای تدریس قرار می‌گرفته است. بدین صورت که استادان فلسفه از روزگار طوسی به بعد، شرح طوسی را شایسته‌ترین تفسیر از آراء ابن‌سینا به شمار می‌آورده‌اند و همان متن را به فراگیرندگان فلسفه تدریس می‌کرده‌اند. حرکت‌شناسی در آثار گوناگون ابن‌سینا چه مفصل مانند الشفاء و چه مختصر مانند عیون الحکمة مطرح شده است. امّا آنچه سبب شد تا در نوشتار حاضر بحث حرکت‌شناسی ابن‌سینا در نمط دوم (فصل ششم- فصل هشتم) از کتاب حلّ مشکلات الإشارات طوسی مورد بررسی تفصیلی قرار گیرد این بود که اوّلاً در میان آثار ابن‌سینا کتاب الإشارات والتنبیهات دارای سنّت تفسیری گسترده‌ای است و ثانیاً تأملات فلسفی قطب‌الدین شیرازی، سیّد برهان‌الدین بخاری، بدرالدین تستری و میر سید شریف جرجانی بر حلّ مشکلات الإشارات ناظر به این بحث تاکنون مورد توجه قرار نگرفته و منتشر نشده است. در این نوشتار ضمن ارزیابی پژوهش‌های جدید در مضوع یادشده کوشش بر آن بوده است تا اهمیّت کتاب الإشارت در پرتو سنّت تفسیری آن، نشان داده شود.
